Na wystawie „Pamięć Polski. Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata – 4. edycja”, którą od 02.12.2021 można oglądać na Placu Wolności we Wrocławiu, pokazanych zostało piętnaście kopii bezcennych obiektów dziedzictwa narodowego wpisanych w tym roku na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata. To unikatowe dokumenty powstałe w okresie od średniowiecza do II wojny światowej, które wywarły znaczący wpływ na dzieje i kulturę Polski. Ekspozycja przygotowana została przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych z siedzibą w Warszawie.
Od 1997 roku najcenniejsze archiwalia z różnych krajów wpisywane są na listę programu UNESCO „Pamięć Świata”. Co dwa lata Dyrektor Generalny UNESCO, na wniosek Międzynarodowego Komitetu Doradczego, umieszcza na liście kolejne obiekty dziedzictwa dokumentacyjnego o wyjątkowym i międzynarodowym znaczeniu. Obecnie na liście UNESCO znajduje się 527 obiektów z kilkuset państw. Polską Listę Krajową Programu „Pamięć Świata” zainicjowano w 2014 roku. Wpisywane są na nią unikatowe skarby narodowego dziedzictwa o przełomowym znaczeniu dla historii, kultury i tożsamości naszego kraju. Obiekty te przechowywane są na co dzień w polskich archiwach, bibliotekach i muzeach. 10 czerwca 2021 na listę trafiło 15 nowych wpisów, w tym przechowywane w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich rękopisy Juliusza Słowackiego oraz średniowieczne rotulusy z Archiwum Państwowego we Wrocławiu.

Wystawa ma postać przestrzenną i składa się z dziewięciu owalnych, podświetlanych walców, na których wydrukowano zdjęcia omawianych obiektów wraz z komentarzami wyjaśniającymi kontekst ich powstania. Cyfra „9” nawiązuje do dziewięciu miejscowości, w których znajdują się siedziby, gdzie przechowywane są obiekty dziedzictwa dokumentacyjnego wpisanego na tegoroczną edycję listy.
Uroczystego otwarcia i prezentacji wystawy, przy udziale licznych gości, dokonali: dr Janusz Gołaszewski, Dyrektor Archiwum Państwowego we Wrocławiu, dr Adolf Juzwenko, Dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich oraz dr Agata Janiak, Kustosz Działu Rękopisów w Ossolineum.
Dr Janusz Gołaszewski przypomniał jak poważne zniszczenia w muzeach, archiwach i galeriach spowodowała II wojna światowa, kiedy wiele cennych dobór kultury zostało zniszczonych, spalonych lub rozkradzionych. Z tego powodu, tak istotne jest podejmowanie działań zabezpieczających i chroniących wszelkie zachowane dobra narodowe. Należy zwrócić jednocześnie uwagę na powinność promowania dziedzictwa i udostępniania go społeczeństwu tak, aby wraz ze wzrostem zainteresowania zwiększała się świadomość i troska o zachowanie dziedzictwa narodowego.
Dr Adolf Juzwenko zwrócił uwagę na różnorodność i wielowymiarowość świata, a jednocześnie na zdawkową wiedzę narodów o sobie samych. Inicjatywę UNESCO można postrzegać jako próbę nawiązania dialogu pomiędzy narodami. Przypominanie przeszłości i czerpanie z niej nauki to jeden z najistotniejszych elementów budowania płaszczyzny porozumienia pomiędzy społeczeństwami.
Wrocławski wkład w prezentowaną kolekcję na Placu Wolności to średniowieczne rotulusy z klasztoru premonstratensów na Ołbinie we Wrocławiu z zasobu Archiwum Państwowego we Wrocławiu oraz spuścizna Juliusza Słowackiego z zasobu Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Dyrektor Archiwum Państwowego we Wrocławiu,dr Janusz Gołaszewski,podkreślił unikatowość formy przechowywanych wrocławskich rotulusów pochodzących z lat 1257– 1370. Średniowieczne rotulusy składają się z połączonych kart pergaminowych, zapisywanych równolegle do krótszej krawędzi, nawijanych na drewniane  drążki. Zapisywano na nich przede wszystkim protokoły procesów sądowych dotyczących głównie majątków ziemskich.
Kustosz Działu Rękopisów ZNiO, dr Agata Janiak, podkreśliła, iż w Ossolineum przechowywany jest najbardziej kompletny zbiór rękopisów Juliusza Słowackiego, dodając również, że Ossolineum może pochwalić się m.in. rękopisami takich dramatów jak „Mazepa”, „Fantazy”, „Zawisza Czarny” czy poemat „Król-Duch.”

Na wystawie  można zobaczyć także kopie innych obiektów wpisanych na listę krajową:
•    pergaminowy dokument króla Przemysła II z najstarszym wizerunkiem herbu Państwa Polskiego z 1295 r. z zasobu Archiwum Diecezjalnego w Pelplinie,
•    kolekcję utworów Fryderyka Chopina z zasobu Biblioteki Jagiellońskiej UJ,
•    pięć unikatowych egzemplarzy dzieł Jana Heweliusza z zasobu PAN Biblioteki Gdańskiej,
•    kolekcję płyt gramofonowych Polskiego Radia z września 1939 roku,
•    tomik wierszy pt. „W żalu najczystszym”, własnoręcznie spisany i ilustrowany przez Krzysztofa Kamila Baczyńskiego,
•    Teki Górskiego – zbiór rękopisów do historii Polski i krajów sąsiednich w XVI w.,
•    rękopis „Balladyny” Juliusza Słowackiego z zasobu Biblioteki Narodowej w Warszawie,
•    wielkoformatową wykonaną ręcznie 385 lat temu Mapę Księstwa Pszczyńskiego z zasobu Archiwum Państwowego w Katowicach,
•    rękopiśmienny atlas Mapy Hrabstwa Bialskiego, Przywilej Chełmiński z 1251,
•    Dokument króla Kazimierza Wielkiego dla biskupa ormiańskiego Grzegorza we Lwowie z 1367,
•    Trybunał Koronny Lubelski 1578-1811,
•    Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca 1581-1944.
Wystawę można oglądać we Wrocławiu do 09.01.2022.

Danuta Płókarz
AP Wrocław