POLSKA: Ocean wszechrzeczy… Kraków, 13 czerwca 2014 r.
Kolejna konferencja naukowa, zorganizowana przez Archiwum Nauki PAN i
PAU, odbyła się w Krakowie w dniu 13 czerwca 2014 r. Tegoroczny temat
to „Ocean wszechrzeczy … w spuściznach ludzi nauki
i kultury”.
Konferencję rozpoczął prof. Jerzy Wyrozumski, Sekretarz Generalny PAU,
podkreślając zasługę archiwów w odkrywaniu, zabezpieczaniu i
włączaniu do obiegu naukowego spuścizn. Dr Rita Majkowska, dyrektor
Archiwum Nauki, powitała gości i wprowadziła w tegoroczną tematykę.
Obrady prowadził prof. Zenon Piech, który przypomniał
dotychczasowe konferencje, organizowane przez Archiwum, tzn.
„Archiwa dla nauki. Dlaczego nauce potrzebne są archiwa
naukowe?”, „Archiwa, biblioteki i muzea wobec
nowych wyzwań w dobie digitalizacji”, „Zarządzanie
procesem digitalizacji oraz prawne aspekty udostępniania kopii
cyfrowych”, „Ocalone od niepamięci... Co kryją
archiwa osobiste uczonych i twórców?”,
„Czas zatrzymany… Fotografie w spuściznach
uczonych i twórców”. Za istotny walor
tych konferencji uznał towarzyszące im wystawy tematyczne oraz edycje
materiałów. Zauważył też, że spuścizny po uczonych stanowią
często istotne uzupełnienie dokumentacji placówek naukowych.
Janusz Pezda (Uniwersytet Jagielloński) w referacie „Od
kolekcji do spuścizny” pokazał, jak niektóre pasje
kolekcjonerskie mogą przerodzić się od zbieractwa w świadome
gromadzenie materiałów nie tylko ciekawych, ale i cennych. W
wielu przypadkach gromadzonym obiektom towarzyszą materiały związane z
ich pozyskiwaniem, a wiedza kolekcjonera staje się coraz bardziej
fachowa. Głównym omawianym przykładem był Tomasz
Niewodniczański, fizyk jądrowy, który zgromadził - nieraz
kupując i ratując od zniszczenia - wiele map, planów,
starodruków, rękopisów, w tym dokumentację z
Łańcuta. Część jego spuścizny została przekazana do Zamku
Królewskiego w Warszawie, jednak nie jest to jeszcze
zbiór kompletny.
Maria Wrede (Biblioteka Narodowa) przekonywała, że
„Różnorodność nie jest łatwa”, a mimo to
można sobie z nią poradzić. Postulowała konieczność zachowania
formalnej integralności zespołu zawierającego różne rodzaje
dokumentacji przy ewentualnym fizycznym ich wydzielaniu oraz
zaproponowała kilka metod porządkowania wedle określonych
kryteriów. Prace te mogliby wykonywać w razie potrzeby np.
wyspecjalizowani mobilni katalogerzy. Przedstawiła też koncepcję
tworzenia dokumentu zespołu, który zawierałby bazę
opisów oraz cyfrowe kopie dokumentów. Opisy
musiałyby być zgodne ze standardami, np. z RDA (Resource Description
and Access) powstałym z połączenia elementów MARC21 i EAD.
Marek Durčanský (Archiwum Uniwersytetu Karola w Pradze)
kolejny raz przedstawiał doświadczenia południowych
sąsiadów, tym razem mówiąc o
„Dokumentacji pozaaktowej w czeskich archiwach
specjalistycznych: przykład Archiwum Uniwersytetu Karola”.
Archiwum to przechowuje zarówno dokumentację aktową, typową
dla archiwów, publikacje – z domeny bibliotek oraz
dokumentację pozaaktową częstą w muzeach, m.in. medale, starodruki,
wycinki prasowe czy dzieła sztuki. Znajdują się one także w ramach ok.
100 spuścizn, nie tylko uczonych. Wyjątkowym przykładem jest spuścizna
Jana Palacha, którą początkowo przekazano do Muzeum
Narodowego w Pradze, ale później uznano, że w archiwum
uniwersyteckim zostanie ona bardziej fachowo opracowana.
Kolejnymi mówcami byli pracownicy Archiwum Akt Nowych.
Dyrektor Tadeusz Krawczak przedstawił referat „Nie tylko
akta... Różnorodność źródeł w spuściznach
prywatnych na przykładzie kolekcji Aleksandry i Mieczysława
Białkiewiczów”. Omawiany zespół zawiera
dokumentację wyjątkowo zróżnicowaną, związaną z kolejami
życia twórców oraz zebraną przez nich. Są w nim
zarówno dokumenty, fotografie, mapy (także z XVII w.), jak i
mundury, broń, pamiątki spod Monte Cassino, rzeźby i puchary sportowe.
AAN nie otrzymał całej spuścizny – jej części przekazane
zostały także do Instytutu Sikorskiego w Londynie, do Izby Pamięci w
Opolu i jako votum na Jasną Górę.
„Ślady foniczne w Archiwum Akt Nowych (O radiowej
twórczości Teodora Parnickiego)” przedstawił
Krzysztof Smolana. Omówił „dźwięk zapisany na
papierze” czyli zapisy tekstów audycji z
czasów, kiedy pisarz pracował w latach 1943-1946 w radiu w
Meksyku (Radio Gobernación, a później Mil).
Materiały stanowią część jego spuścizny, wchodzącą w skład zespołu
Poselstwo RP w Meksyku. Charakterystyce tych dokumentów
towarzyszyła opowieść o barwnym życiu i sylwetce T. Parnickiego.
Audycje radiowe, ale w inny sposób przedstawił też Stefan
Witold Alexandrowicz (Polska Akademia Umiejętności). Opowieść
„Godni pamięci badacze słowem i cyfrą przypominani”
dotyczyła serii biogramów prezentowanych w Radiu
Kraków. Przygotowywane są one w konwencji kilkuminutowych
wywiadów, w których red. Jan Stępień rozmawia z
prof. S.W. Alexandrowiczem, który przekazuje fakty z życia
kolejnych naukowców oraz charakteryzuje ich postawy i
dorobek. PAU opublikowała 114 pierwszych audycji z lat 2008-2013 jako
zapis cyfrowy na płytach DVD. Dwie z nich – rozmowę o
botaniku Józefie Rostafińskim oraz o geologu Walerym Goetlu
– można było posłuchać w trakcie konferencji.
Kolejne dwie osoby reprezentowały Archiwum Polskiego Radia. Dyrektor
Waldemar Listowski przedstawił „Nowoczesne metody gromadzenia
i opracowywania dokumentów audialnych w Archiwum Polskiego
Radia”. Poprzedził to ogólną informacją o
strukturze archiwum oraz przechowywanych w nim zbiorów.
Składa się na nie ponad 1 mln nagrań, obecnie digitalizowanych lub
mających natywną postać cyfrową. Zdigitalizowane nagrania zapisywane są
w dwóch kopiach – na dysku twardym oraz na taśmie
LTO. Ich opisy gromadzone są w Archiwum Cyfrowym opartym na systemie
Multimedialnej Radiowej Bazy Danych (MRBD). Znaczenie dokładnych
metadanych radiowcy doceniają niemal każdego dnia, poszukując dzięki
nim potrzebnych, zazwyczaj „na już”, audycji.
Konieczność profesjonalnego przygotowania opisów podkreślał
więc W. Listowski zaznaczając, że nie można powierzać tej pracy
przypadkowym osobom.
Agnieszka Kordowicz przedstawiła dokładniej jedną z przechowywanych
przez to archiwum spuścizn. Referat „Tu Polskie Radio
Warszawa... Spuścizna prof. Macieja Józefa Kwiatkowskiego w
zbiorach Archiwum Polskiego Radia” dotyczył daru przekazanego
w 2004 r. Profesor Kwiatkowski był badaczem dziejów
radiofonii i zgromadził wiele materiałów, często unikalnych:
kopie dokumentów, czasopisma, druki ulotne, wycinki prasowe,
spisane nagrania, notatki z rozmów. Część spuścizny stanowi
korespondencja ze słuchaczami oraz dokumenty osobiste, także z
czasów okupacji i Powstania Warszawskiego.
Ostatnią sesję rozpoczął Michał Jakubczyk, przedstawiając
„Muzeum i Archiwum Domu Rodzinnego Jana Pawła II”.
Placówka mieści się w trzech kamienicach w Wadowicach,
istnieje od 30 lat, a od 4 lat ma status instytucji kultury. W 2010 r.
zmieniono jej formułę, a nową koncepcję opracowali m.in. Barbara i
Jarosław Kłaputowie. Zgromadzone zbiory w dużej mierze stanowią
depozyt, ale niektóre trafiły jako dary lub zakupy. Są one
bardzo różnorodne – od dokumentów i
zdjęć, przez eksponaty typu kajak, narty czy pistolet Ali Agcy, po
relikwie w postaci kropli krwi na garniturze ochroniarza z dnia zamachu.
Zbigniew Dyrdoń (Archiwum Narodowe w Krakowie) wprowadził słuchaczy w
krąg „Kartografii i dokumentacji technicznej na wybranych
przykładach z Archiwum Narodowego w Krakowie”.
Omówił kartografika i plany znajdujące się w
niektórych zespołach m.in. w Tekach Antoniego Schneidra,
Archiwum i Zbiorze Kartograficznym gen. Józefa Chłopickiego
oraz Archiwum Młynowskim Chodkiewiczów. Prezentacja
multimedialna umożliwiła ujrzenie wielu przykładów tej
dokumentacji. Referent przedstawił też metody jej opracowania i opisu w
bazach danych MAPY i IZA.
W kręgu kartografików pozostawała też Marzena Woźny (Muzeum
Archeologiczne w Krakowie). Jej wystąpienie „Zaginiona mapa
Józefa Łepkowskiego” przybliżało dzieje
kartografii archeologicznej, której początki sięgają XVIII
w. Żyjący w XIX w. bohater referatu był inicjatorem prac w Towarzystwie
Naukowym Krakowskim. Przygotował system symboli i barw do oznaczania
typów i chronologii zabytków przedstawianych na
takich mapach. Sporządził też mapę archeologiczną ziem polskich. Jego
spuścizna została jednak rozproszona. Przez wiele lat słynna mapa,
doceniona m.in. na Międzynarodowym Kongresie
Antropologiczno-Archeologicznym w 1881 r. w Lizbonie, uchodziła za
zaginioną. Nie była bowiem przechowywana ani w spuściźnie Łepkowskiego
w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, ani w jego materiałach w
Archiwum Narodowym w Krakowie. Zachowała się jednak w Muzeum
Archeologicznym w Krakowie i mogła być zaprezentowana.
Ostatnie wystąpienie Barbary Godzik (Instytut Botaniki PAN) dotyczyło
„Zielników wybitnych polskich uczonych w zbiorach
Instytutu Botaniki PAN”. Instytut ten przechowuje 1,4 mln
rozpoznanych okazów, a jego zbiory – jedne z
dwóch największych w Polsce – mają charakter
kolekcji narodowej. W międzynarodowym systemie oznaczone są jako KRAM.
Jest to zielnik żywy, przyrastający. Znajdują się w nim nie tylko
rośliny z Polski, ale i z innych krajów i
kontynentów. Zebrane zostały w ciągu ostatnich trzech
wieków – ich zaczątek stanowiły kolekcje Muzeum
Komisji Fizjograficznej. Okazy cieszą się dużym zainteresowaniem
naukowców, są udostępniane głównie na miejscu, w
instytucie, wyjątkowo tylko przesyłane do innych instytucji.
Na zakończenie odbyła się krótka dyskusja. Podsumowała ją dr
Rita Majkowska dziękując za wszystkie referaty, prezentacje i głosy. I
po raz kolejny wyraziła nadzieję, że uda się zorganizować spotkanie, w
którym mniej będzie monograficznych prezentacji, a więcej
dyskusji o charakterze roboczym, konstruktywnym, której
zwieńczeniem będą konkretne postulaty lub uchwały, pomagające podjąć
wspólne działania.
Tej konferencji także towarzyszyła ekspozycja w sali wystawowej
Archiwum na ul. Św. Jana 26, przygotowana głównie przez
Marcina Maciuka z Archiwum Nauki PAN i PAU oraz wolontariuszkę Marię
Urgacz. Pokazano na niej przykłady różnorodności
dokumentacji zgromadzonej w spuściznach oraz źródło
tegorocznego tytułu „Ocean wszechrzeczy”.
"Wszyscy razem stoimy na wybrzeżu oceanu wszechrzeczy, przyglądamy się
wszyscy niezmęczonej grze zjawisk. [...] Nauka nie jest jedynie
składnicą odrobionej już wiedzy; nie jest zbiorem przepisów
i recept ani też sumą wskazówek potrzebnych w rozmaitych
zawodach. Prowadząc na wielki gościniec przeobrażeń i zmian, nauka
pozwala spotkać się z różnorodnością i potęgą świata".
Władysław Natanson
tekst i zdjęcia
Anna Laszuk
NDAP
Poprawiony (środa, 18 czerwca 2014 11:22)