SZWAJCARIA: Narodowe normy opisu wielopoziomowego – jak to zrobili Szwajcarzy?

Podczas gdy w Polsce dopiero w tym roku podjęto się  opracowania narodowej normy opisu materiałów archiwalnych zgodnej ze standardami międzynarodowymi, w Szwajcarii taka norma funkcjonuje już od wielu lat. Prace nad jej opracowaniem szwajcarskiej dyrektywy dla zastosowania ISAD (G) zostały podjęte już w 2005 roku przez grupę roboczą do spraw norm i standaryzacji Arbeitsgruppe Normen und Standard (AGN&S), w ramach działalności Szwajcarskiego Związku Archiwistek i Archiwistów  Verband Schweizerischer Archivarinnen und Archivare (dalej: VSA). Zadaniem AGN&S  było stworzenie  wytycznych, które miały zaadoptować ISAD(G)  na gruncie narodowym, uwzględniając specyfikę archiwów szwajcarskich, ich różnorodność, odmienne  regulacje prawne, tradycje w zakresie udostępniania zasobu jak również odmienne metodyki archiwalne wynikające z wpływów szkół archiwalnych niemieckiej, francuskiej i włoskiej. Norma adresowana jest do archiwów różnej proweniencji nie tylko państwowej. Dlatego powstawała ona we współpracy z archiwami związkowymi, kantonalnymi, gminnymi, archiwami instytucjonalnym i prywatnymi archiwami gospodarczymi. Prace te zakończone zostały w 2009 roku opublikowaniem  przez VSA szwajcarskich  wytycznych do zastosowania  ISAD (G) Schweizerische Richtlinie für die Umsetzung von ISAD(G).
Po co potrzebna była Szwajcarom narodowa norma  ISAD? We wstępie do wytycznych podawane jest następujące uzasadnienie:
- konieczność uwzględnienia i skonsolidowania różnych tradycji i praktyk szwajcarskich archiwów będących pod wpływem archiwistyk niemieckiej, francuskiej i włoskiej.
- uwzględnienie zróżnicowanych potrzeb i wymagań dla dużych, średnich i małych archiwów
- w przeciwieństwie do normy międzynarodowej mającej charakter ogólny / generalny –G/, norma narodowa uwzględnia i reguluje różnorodne postaci dokumentów (także opisy dokumentacji audiowizualnej, kartograficznej i obiektów trójwymiarowych).
- poprzez zastosowanie przykładów opisu poszczególnych poziomów z archiwów szwajcarskich norma staje się bardziej czytelna i zrozumiała.

Wytyczne nie  mają charakteru obligatoryjnego- dokumenty wydawane przez VSA nie są aktami normatywnymi dla archiwów szwajcarskich- wskazują jedynie sposób opisu wielopoziomowego, zgodny z normami międzynarodowymi zaadoptowanymi dla potrzeb narodowych, wypracowanych we współpracy z wieloma środowiskami archiwalnymi. Sam ISAD (G) znajduje się w katalogu obowiązujących w Szwajcarii standardów archiwalnych dla udostępniania zasobu archiwalnego.
Wytyczne bardzo mocno akcentują możliwość ich dostosowania do warunków wewnętrznych tj. kantonalych odrębności, specyficznych unormowań i praktyk oraz złożoności tektoniki zasobu, która jest inna w każdym archiwum.  Ta różnorodność archiwistyki szwajcarskiej widoczna jest także  w niejednorodnym stosowaniu podstawowej terminologii- np. określenie „zespół archiwalny”, to zarówno Bestand, Fonds, a nawet Akcession. W praktyce też nazewnictwo poszczególnych poziomów opisu archiwalnego w archiwach szwajcarskich jest bardzo zróżnicowane.  
Obecnie zasób archiwów szwajcarskich przy całym zróżnicowaniu,  publikowany jest w sposób jednolity na stronach internetowych poprzez tzw. scopeArchiv, który opiera się również na zasadach opisu wielopoziomowego, ułożonego hierarchicznie  od poziomu ARCHIWUM do poziomu DOKUMENT. Jego budowę rozpoczęto na początku tego wieku z udziałem archiwów państwowych w Bazylei i Thurgau, a przede wszystkim szwajcarskiego  Bundesarchiv.
Zachowując podstawowe założenia i konstrukcję normy generalnej, Richtlinie wprowadza kilka  charakterystycznych   dla szwajcarskiego modelu pragmatycznych rozwiązań.
Norma obejmuje 26 elementów opisu ujętych w 7 głównych blokach tematycznych opisu dostosowanych do 5 głównych poziomów opisu. Jest to norma pozwalająca na  kompleksowy opis archiwalny od poziomu najszerszego „archiwum” po najmniejszą cząstkę określoną jako „dokument”. Łączy w sobie także i wykorzystuje inne podstawowe standardy  opisu, a wiec ISDIAH  i ISAAR (CPF).
Szwajcarski standard obejmuje poza przewidzianymi przez ISAD (G) poziomami:
2. Zespół /Bestand)
 3. Seria /Serie
4. Jednostka archiwalna /Dossier
5. Dokument/Dokument
także poziom  1. Archiwum /Archiv.  Do opisu dodatkowego poziom Archiv  norma wskazuje standard International Standard for Describing Institutiones with Archival Holding (ISDIAH).
Kolejnym autorskim elementem rozwijającym normę generalną ISAD jest wprowadzenie rozbudowanego wariantu opisu poziomu dokument, w zależności od formy fizycznej tego zapisu. Tak wiec dokument opisywany może być jako:
5.1 Bild/ dokument obrazowy (np. fotografie, plakaty i inne obrazy nieruchome)
5.2 Film / film
5.3 Ton/ nagrania
5.4 Pläne/Karten/dokumentacja kartograficzna
5.5 Objekte/ obiekty trójwymiarowe  
5.6    Urkunden/ dokumenty pisane
Ponadto same archiwa szwajcarskie o różnej proweniencji – wytyczne kierowane są do każdego rodzaju archiwów- znajdą w tym dokumencie propozycję opisu wielopoziomowego dla jednostek o różnej wielkości- a więc dla  archiwów  dużych, średnich i małych. Właśnie w zależności od wielkości samych archiwów i struktury zasobu, uzależniona jest struktura poziomów opisu, bo poza 5 podstawowymi poziomami, szwajcarska norma przewiduje różne pośrednie warianty poziomów.
Niezmiennie jednak, poziom opisu dotyczący zespołu, wytyczne  uznają za kluczowe i najważniejsze. Norma szwajcarska odnosi się zespołów archiwalnych i sytemu powstawania  i tworzenia zespołów archiwalnych na gruncie narodowym. Wytyczne wskazują przy opisie poziomu ZESPÓŁ kilka opcji nazwania zespołów archiwalnych w zależności od przynależności danego zespołu do systemu podziału zespołów, na tworzone według zasady pertynencji, proweniencji a także mieszanych.
W Szwajcarii zespoły  tzw. historyczne  podlegają zasadzie pertynencji, która jest rozumiana jako podział rzeczowy  lub jako podział według form zewnętrznych dokumentacji. Zbiory te określane są jako Pertinenzbestände.   Zespoły dotyczące tzw. najnowszej historii Staatliche Bestände (Moderne Bestände, Provenienz-System)  są przyjmowane od 1971 r.  do archiwum, zgodnie z zasadą  proweniencji  i określane są jako Provenienzbestände.
Dzięki wspólnej pracy środowiska archiwalnego Szwajcarii skupionego w VSA,  powstała  jedna z pierwszych na świecie  adaptacji standardu ISAD (G). Był ona tworzona  wraz z budowaniem  jednolitego sytemu publikacji zasobu archiwalnego opartego o opis wielopoziomowy scopeArchiv,  który funkcjonuje również w pozostałych krajach strefy niemieckojęzycznej.  Być może w kraju o tak zróżnicowanych wpływach i metodyce archiwalnej, narodowa norma międzynarodowego standardu  pozwoli na w miarę jednolite sporządzanie opisów archiwalnych, przy jednoczesnym zachowaniu różnic, odmienności i unikatowości systemu archiwalnego Szwajcarii, który również sam w sobie stanowi wartość. Opublikowane wytyczne godzą ze sobą unifikację postępującą we współczesnym świecie, z tym, co wynika z sprawdzonych tradycji i praktyk  odmiennych w zróżnicowanej pod tym względem Szwajcarii.

Na podstawie: Schweizerische Richtlinie für die Umsetzung von ISAD(G).
Jolanta Leśniewska
AP Płock O/Kutno

Poprawiony (poniedziałek, 15 września 2014 20:29)

 


Alma Mater Europaea

Archive Symposium

Saturday, 09.03.2024, from 9 a.m. to 3 p.m.

Sustainability and dignity in the
context of digitalisation
and artificial intelligence inarchival science

więcej


ARCHIWA UKRAINY

Bezpośrednie wsparcie
dla archiwów Ukrainy

Support Heritage
in Ukraine


za pośrednictwem
Museum & Archives
GALT
szczegóły


Dawne pismo


Archiwum Narodowe
w Krakowie

Instytut Józefa Piłsudskiego


Instytut
Józefa Piłsudskiego
w Ameryce

NOMA

NOMA
Norma opisu materiałów archiwalnych
w archiwach państwowych
dostępna na stronie NDAP

Powszechna Deklaracja
o Archiwach

Słowniki archiwalne

A Glossary

of
Archival and Records
Terminology

SAA
Online Glossary

Online-Lexikon „Terminologie der Archivwissenschaft“
Terminologie der Archivwissenschaft
Online-Lexikon


Portail International Archivistique Francophone


Portail International
Archivistique Francophone
On-Line Glossaire


ICA
Multilingual
Archival Terminology