SZWAJCARIA: Narodowe normy opisu wielopoziomowego – jak to zrobili Szwajcarzy?
Podczas gdy w Polsce dopiero w tym roku podjęto się
opracowania narodowej normy opisu materiałów archiwalnych
zgodnej ze standardami międzynarodowymi, w Szwajcarii taka norma
funkcjonuje już od wielu lat. Prace nad jej opracowaniem szwajcarskiej
dyrektywy dla zastosowania ISAD (G) zostały podjęte już w 2005 roku
przez grupę roboczą do spraw norm i standaryzacji Arbeitsgruppe Normen
und Standard (AGN&S), w ramach działalności Szwajcarskiego
Związku Archiwistek i Archiwistów Verband
Schweizerischer Archivarinnen und Archivare (dalej: VSA). Zadaniem
AGN&S było stworzenie wytycznych,
które miały zaadoptować ISAD(G) na gruncie
narodowym, uwzględniając specyfikę archiwów szwajcarskich,
ich różnorodność, odmienne regulacje prawne,
tradycje w zakresie udostępniania zasobu jak również
odmienne metodyki archiwalne wynikające z wpływów
szkół archiwalnych niemieckiej, francuskiej i włoskiej.
Norma adresowana jest do archiwów różnej
proweniencji nie tylko państwowej. Dlatego powstawała ona we
współpracy z archiwami związkowymi, kantonalnymi, gminnymi,
archiwami instytucjonalnym i prywatnymi archiwami gospodarczymi. Prace
te zakończone zostały w 2009 roku opublikowaniem przez VSA
szwajcarskich wytycznych do zastosowania ISAD
(G) Schweizerische Richtlinie für die Umsetzung von ISAD(G).
Po co potrzebna była Szwajcarom narodowa norma ISAD? We
wstępie do wytycznych podawane jest następujące uzasadnienie:
- konieczność uwzględnienia i skonsolidowania różnych
tradycji i praktyk szwajcarskich archiwów będących pod
wpływem archiwistyk niemieckiej, francuskiej i włoskiej.
- uwzględnienie zróżnicowanych potrzeb i wymagań dla dużych,
średnich i małych archiwów
- w przeciwieństwie do normy międzynarodowej mającej charakter
ogólny / generalny –G/, norma narodowa uwzględnia
i reguluje różnorodne postaci dokumentów (także
opisy dokumentacji audiowizualnej, kartograficznej i
obiektów trójwymiarowych).
- poprzez zastosowanie przykładów opisu
poszczególnych poziomów z archiwów
szwajcarskich norma staje się bardziej czytelna i zrozumiała.
Wytyczne nie mają charakteru obligatoryjnego- dokumenty
wydawane przez VSA nie są aktami normatywnymi dla archiwów
szwajcarskich- wskazują jedynie sposób opisu
wielopoziomowego, zgodny z normami międzynarodowymi zaadoptowanymi dla
potrzeb narodowych, wypracowanych we współpracy z wieloma
środowiskami archiwalnymi. Sam ISAD (G) znajduje się w katalogu
obowiązujących w Szwajcarii standardów archiwalnych dla
udostępniania zasobu archiwalnego.
Wytyczne bardzo mocno akcentują możliwość ich dostosowania do
warunków wewnętrznych tj. kantonalych odrębności,
specyficznych unormowań i praktyk oraz złożoności tektoniki zasobu,
która jest inna w każdym archiwum. Ta
różnorodność archiwistyki szwajcarskiej widoczna jest
także w niejednorodnym stosowaniu podstawowej terminologii-
np. określenie „zespół archiwalny”, to
zarówno Bestand, Fonds, a nawet Akcession. W praktyce też
nazewnictwo poszczególnych poziomów opisu
archiwalnego w archiwach szwajcarskich jest bardzo
zróżnicowane.
Obecnie zasób archiwów szwajcarskich przy całym
zróżnicowaniu, publikowany jest w
sposób jednolity na stronach internetowych poprzez tzw.
scopeArchiv, który opiera się również na zasadach
opisu wielopoziomowego, ułożonego hierarchicznie od poziomu
ARCHIWUM do poziomu DOKUMENT. Jego budowę rozpoczęto na początku tego
wieku z udziałem archiwów państwowych w Bazylei i Thurgau, a
przede wszystkim szwajcarskiego Bundesarchiv.
Zachowując podstawowe założenia i konstrukcję normy generalnej,
Richtlinie wprowadza kilka
charakterystycznych dla szwajcarskiego modelu
pragmatycznych rozwiązań.
Norma obejmuje 26 elementów opisu ujętych w 7
głównych blokach tematycznych opisu dostosowanych do 5
głównych poziomów opisu. Jest to norma
pozwalająca na kompleksowy opis archiwalny od poziomu
najszerszego „archiwum” po najmniejszą cząstkę
określoną jako „dokument”. Łączy w sobie także i
wykorzystuje inne podstawowe standardy opisu, a wiec
ISDIAH i ISAAR (CPF).
Szwajcarski standard obejmuje poza przewidzianymi przez ISAD (G)
poziomami:
2. Zespół /Bestand)
3. Seria /Serie
4. Jednostka archiwalna /Dossier
5. Dokument/Dokument
także poziom 1. Archiwum /Archiv. Do opisu
dodatkowego poziom Archiv norma wskazuje standard
International Standard for Describing Institutiones with Archival
Holding (ISDIAH).
Kolejnym autorskim elementem rozwijającym normę generalną ISAD jest
wprowadzenie rozbudowanego wariantu opisu poziomu dokument, w
zależności od formy fizycznej tego zapisu. Tak wiec dokument opisywany
może być jako:
5.1 Bild/ dokument obrazowy (np. fotografie, plakaty i inne obrazy
nieruchome)
5.2 Film / film
5.3 Ton/ nagrania
5.4 Pläne/Karten/dokumentacja kartograficzna
5.5 Objekte/ obiekty trójwymiarowe
5.6 Urkunden/ dokumenty pisane
Ponadto same archiwa szwajcarskie o różnej proweniencji
– wytyczne kierowane są do każdego rodzaju
archiwów- znajdą w tym dokumencie propozycję opisu
wielopoziomowego dla jednostek o różnej wielkości- a więc
dla archiwów dużych, średnich i małych.
Właśnie w zależności od wielkości samych archiwów i
struktury zasobu, uzależniona jest struktura poziomów opisu,
bo poza 5 podstawowymi poziomami, szwajcarska norma przewiduje
różne pośrednie warianty poziomów.
Niezmiennie jednak, poziom opisu dotyczący zespołu, wytyczne
uznają za kluczowe i najważniejsze. Norma szwajcarska odnosi się
zespołów archiwalnych i sytemu powstawania i
tworzenia zespołów archiwalnych na gruncie narodowym.
Wytyczne wskazują przy opisie poziomu ZESPÓŁ kilka opcji
nazwania zespołów archiwalnych w zależności od
przynależności danego zespołu do systemu podziału zespołów,
na tworzone według zasady pertynencji, proweniencji a także mieszanych.
W Szwajcarii zespoły tzw. historyczne podlegają
zasadzie pertynencji, która jest rozumiana jako podział
rzeczowy lub jako podział według form zewnętrznych
dokumentacji. Zbiory te określane są jako
Pertinenzbestände. Zespoły dotyczące tzw.
najnowszej historii Staatliche Bestände (Moderne
Bestände, Provenienz-System) są przyjmowane od 1971
r. do archiwum, zgodnie z zasadą
proweniencji i określane są jako Provenienzbestände.
Dzięki wspólnej pracy środowiska archiwalnego Szwajcarii
skupionego w VSA, powstała jedna z pierwszych na
świecie adaptacji standardu ISAD (G). Był ona
tworzona wraz z budowaniem jednolitego sytemu
publikacji zasobu archiwalnego opartego o opis wielopoziomowy
scopeArchiv, który funkcjonuje również
w pozostałych krajach strefy niemieckojęzycznej. Być może w
kraju o tak zróżnicowanych wpływach i metodyce archiwalnej,
narodowa norma międzynarodowego standardu pozwoli na w miarę
jednolite sporządzanie opisów archiwalnych, przy
jednoczesnym zachowaniu różnic, odmienności i unikatowości
systemu archiwalnego Szwajcarii, który również
sam w sobie stanowi wartość. Opublikowane wytyczne godzą ze sobą
unifikację postępującą we współczesnym świecie, z tym, co
wynika z sprawdzonych tradycji i praktyk odmiennych w
zróżnicowanej pod tym względem Szwajcarii.
Na podstawie: Schweizerische
Richtlinie für die Umsetzung von ISAD(G).
Jolanta Leśniewska
AP Płock O/Kutno
Poprawiony (poniedziałek, 15 września 2014 20:29)