Polska: Warszawa, „Archiwa Niepodległej. Źródła do badań odzyskiwania przez Polskę niepodległości w archiwach państwowych”

W dniach 20-21 września 2018 r. odbyła się w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych konferencja, w trakcie której pracownicy archiwów państwowych przedstawiali różnorodne wydarzenia związane z odzyskiwaniem przez Polskę niepodległości – w kontekście przedmiotowej dokumentacji, przechowywanej w archiwach państwowych. Część referatów dotyczyła sposobów popularyzacji tych dokumentów. Każde wystąpienie miało oryginalną myśl przewodnią, przybliżało frapujące fakty lub opinie, unikalne dokumenty, co składało się na różnorodną panoramę, znacznie wykraczającą poza pamiętną datę 11 listopada 1918 r. Większości wystąpień towarzyszyły prezentacje multimedialne, które pozwalały zgromadzonym w pełniejszy sposób zapoznać się z omawianymi źródłami historycznymi. Mariusz Olczak (Archiwum Akt Nowych) przedstawił „Archiwum Akt Nowych - Archiwum Niepodległej”. Przypomniał powstanie archiwum, które 3 października tego roku świętowało 100-lecie istnienia, jego dzieje i inicjatywy realizowane w 2018 roku, mające na celu przybliżenie Polakom i samej instytucji, i jej zasobu, i historii niepodległej Polski. Piotr Niedziela (Narodowe Archiwum Cyfrowe) zaprezentował jeden z obiektów wpisany w tym roku na Listę Krajową programu UNESCO Pamięć Świata – „Film „Polonia Restituta” z 1928 r. jako źródło do okresu odbudowy państwa polskiego”. Zgromadzeni mieli możliwość obejrzeć także fragmenty tego dzieła, w dużej mierze złożonego z kronik filmowych z częściowymi wstawkami fabularnymi. Fragmenty filmu przechowują w Polsce NAC i FINA, jednak autor wystąpienia wyraził nadzieję na odnalezienie kompletnego filmu – np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie był przed wojną dystrybuowany.

„Polska jest naprawdę! Kraków jest polski”. Źródła do badań zagadnienia odzyskania niepodległości w zasobie Archiwum Narodowego w Krakowie” przedstawiła dr Barbara Berska (Archiwum Narodowe w Krakowie). Z jej wystąpienia można było się dowiedzieć, że Kraków ogłosił niepodległość już 31 października 1918 r., a polska flaga zawisła tam na wieży ratuszowej. O płynności przekazywania władzy świadczyć mogą m. in. akta jednej sprawy, w których jest zarówno pismo CK Policji, jak i polskiego Prezydium Policji. B. Berska przypomniała też sylwetkę ówczesnego dyrektora Archiwum Akt Dawnych Adama Chmiela, który celowo dokumentował zachodzące w mieście zmiany, a zebrana przez niego dokumentacja zachowała się w zasobie krakowskiego archiwum. Nieco później niepodległość datowana jest w Lublinie, gdzie 7 listopada 1918 r. powstał Tymczasowy Rząd Ludowy z Ignacym Daszyńskim na czele. Przypomniał to Krzysztof Kołodziejczyk (Archiwum Państwowe w Lublinie) w wystąpieniu „Odzyskanie Niepodległości przez Polskę w plakatach i drukach ulotnych z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie”. Nie była to jedyna prezentacja tego archiwum. „Źródła do dziejów niepodległości Polski w latach 1914-1922 w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie” przedstawił Tomasz Rodziewicz (AP w Lublinie). Datacja źródeł jest szeroka – wskazuje na proces, jakim było przygotowanie i odzyskanie niepodległości. Opracowany wspólnie z Edytą Targońską referat wspomina nie tylko archiwalia zaborców i polskie, lecz także prasę zgromadzoną w bibliotece, odznaki pułkowe i duży obraz Józefa Piłsudskiego autorstwa Kazimierza Józefa Markiewicza.
Przekrojowy charakter miał także referat „Od Legionów do Bitwy Warszawskiej. Źródła z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim dokumentujące polski czyn zbrojny w latach 1914-1920”, autorstwa dr. Macieja Hubki (Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim). Przedstawił dzieje miasta, które uniknęło walk, ale przez kilka lat stanowiło zaplecze frontów, było siedzibą Departamentu Wojskowego Narodowego Komitetu Narodowego i zyskało miano „Piotrkowa Legionowego”. „Dzieckiem niepodległości” nazwał płockie archiwum dr Tomasz Piekarski (Archiwum Państwowe w Płocku), przedstawiając „Źródła do badań odzyskiwania przez Polskę niepodległości w zasobie Archiwum Państwowego w Płocku”. Jako jeden z ważnych zespołów wskazał Archiwum Państwowe w Płocku, w którym zachowały się materiały od 1919 r. Przedstawił też opinię, że o ile 11 listopada 1918 r. zaznaczył się w zmianie nastrojów i składu Rady Miasta, to za najważniejsza dla niepodległości Płocka uznawana jest jego obrona w bitwie z wojskami bolszewickimi w dniach 18-19 sierpnia 1920 r. Agnieszka Wojciechowska (AP w Płocku) przedstawiła później „Losy archiwaliów płockich instytucji ewakuowanych w 1914 r.” Wspomniała o zachowanych instrukcjach ewakuacji i listach dokumentów z lat 1911 i 1914, o skutecznym wykonaniu przemieszczenia na wschód, o próbach ich odzyskania po traktacie ryskim. Niestety, większość dokumentów, rewindykowana do Polski i zgromadzona w Archiwum Skarbowym i Sądzie Okręgowym w Warszawie, nie przetrwała II wojny światowej.
„Drogi do Niepodległości… - wybrane dokumenty z zasobu Archiwum Państwowego w Częstochowie” przedstawiła Ewa Dubaj (Archiwum Państwowe w Częstochowie). Przybliżyła istnienie na terenie okupowanym przez Niemców enklawy „Jasna Góra”, zarządzanej przez Austriaków. Tam właśnie dokonano 18 października 1917 r., w 100-lecie śmierci Tadeusza Kościuszki, zniszczenia pomnika cara Aleksandra II. Polska flaga pojawiła się zaś nad Jasną Górą 4 listopada 1918 r. Szerszą panoramę przedstawiła Barbara Ratajewska (Archiwum Państwowe w Lesznie) w prezentacji „Materiały archiwalne dotyczące zaangażowania mieszkańców południowo-zachodniej Wielkopolski w walce o niepodległość w zasobie Archiwum Państwowego w Lesznie”, przygotowanej razem z Alicją Bodylską. Autorki sięgnęły do źródeł przetrwania polskości, pokazując walki o jej zachowanie w kolejnych zrywach powstańczych 1806, 1831 i 1848 roku, poprzez strajki szkolne w latach 1906-1907 i walkę o język polski na lekcjach religii. Pokazały prasę polską w zaborze pruskim i wreszcie Powstanie Wielkopolskie 1918/1919, dzięki któremu Wielkopolska stała się częścią niepodległej Polski. O „Trudnej drodze do Niepodległej. Suwalszczyzna lat 1918 – 1919 w archiwaliach” opowiadał Tadeusz Radziwonowicz (Archiwum Państwowe w Suwałkach). Mimo że w drugiej dekadzie listopada powstała Tymczasowa Rada Obywatelska Okręgu Suwalskiego, która 6 grudnia uzyskała pełnomocnictwa do budowy polskiej państwowości, nadal działała tam niemiecka Rada Żołnierska. Stopniowe przejmowanie – lub kupowanie – mienia od Niemców trwało tam do lipca 1919 roku. Długo ważyła się też państwowość Sejneńszczyzny, której część pozostała w państwie polskim ostatecznie dopiero w sierpniu 1919 r. po powstaniu sejneński.
Inne było położenie i sytuacja Ziemi Lubuskiej – dr Zbigniew Bujkiewicz (Archiwum Państwowe w Zielonej Górze) przedstawił więc „Kwestią polską” w oświetleniu lokalnej niemieckiej prasy zielonogórskiej w czasie pierwszej wojny światowej”. Analizując artykuły z „Grünberger Wochenblatt” i „Niederschlesisches Tagesblatt” obserwował ewolucję opinii – od działań wojennych w Polsce „rosyjskiej”, przez poparcie Aktu 5 listopada 1916, w którym widziano zabezpieczenie Prus od Rosji, a jednocześnie propagandowe tworzenie państwa dla Polaków, którzy byli uznawani jako naród. Mniej entuzjazmu było w prasie w listopadzie 1918 r., kiedy donoszono o rozbrajaniu wojsk niemieckich w Warszawie. Dłużej na opuszczenie przez wojska niemieckie czekały obecne stolice województwa kujawsko-pomorskiego – w Toruniu stało się to 18 stycznia 1920 r., zaś w Bydgoszczy – 20 stycznia. Przypomniał o tym Dariusz Chyła (Archiwum Państwowe w Toruniu) w wystąpieniu „Powrót do Macierzy w aktach stowarzyszeń oraz w aktach osób i rodzin z zasobu Archiwum Państwowego w Toruniu”. W oparciu o zawartość sześciu zespołów pokazał postawy i losy konkretnych ludzi, w tym Heleny Piskorskiej – działaczki, nauczycielki, a później kierowniczki Archiwum Miejskiego w Toruniu. Zwrócił uwagę na ulotność materiałów, które zawierają informacje na temat działań w niewoli i w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości.
Ostatnie trzy wystąpienia dotyczyły sposobów popularyzacji materiałów związanych z odzyskiwaniem niepodległości. Henryk Krystek (Archiwum Państwowe w Poznaniu) przedstawił „Problemy digitalizacji materiałów archiwalnych dotyczących Powstania Wielkopolskiego przechowywanych w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu”, opowiadając o projektach realizowanych już przed 90. rocznicą powstania, a także prowadzonych obecnie. Zapowiedział przy tym tworzenie odrębnego Cyfrowego Archiwum Powstania Wielkopolskiego. Tomasz Walkiewicz (Archiwum Państwowe w Łodzi) poinformował o wielorakich  działaniach - „Od Sarajewa do „Cudu nad Wisłą” – działalność popularyzatorska Archiwum Państwowego w Łodzi w latach 2009-2018”. W ciągu 10 lat archiwum łódzkie organizowało rocznicowe wystawy, konferencje i publikacje, w tym edycje źródeł i gazetę „Bitewnik Łódzki”. Prowadziło też działania on-line w Internecie, za pośrednictwem Facebooka i stałej aktualizowanej strony internetowej 1918. Najnowszą publikację „Komiks „Listopadowe Zdjęcia” jako przykład wykorzystania archiwaliów związanych z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w dniu
11 listopada 1918 r.” przedstawił Bartosz Górecki (Archiwum Państwowe w Łodzi). Opowiedział o powstaniu pomysłu i kolejnych etapach tworzenia, w tym współpracy z grafikiem, który nadał komiksowi ostateczny wygląd. Fabularyzowanej historii trojga młodych bohaterów towarzyszą materiały pomocnicze – wykaz wykorzystanych dokumentów z łódzkiego archiwum, słowniczek terminów archiwalnych i nazwisk oraz plakat okolicznościowych.
Podsumowujący kolejne sesje, zastępcy Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych – Ryszard Wojtkowski i Henryk Niestrój – zapowiedzieli kilka innych działań związanych z rocznicą odzyskania niepodległości, planowanych do 1923 r., wydarzenia rocznicowe archiwów utworzonych po 1918 r. i kontynuację programu Archiwa Rodzinne w celu zabezpieczenia spuścizn. Mają być też one okazją do pokazania społeczeństwu bogactwa źródeł przechowywanych w archiwach państwowych.

Anna Laszuk
NDAP



Poprawiony (wtorek, 09 października 2018 21:34)

 


Alma Mater Europaea

Archive Symposium

Saturday, 09.03.2024, from 9 a.m. to 3 p.m.

Sustainability and dignity in the
context of digitalisation
and artificial intelligence inarchival science

więcej


ARCHIWA UKRAINY

Bezpośrednie wsparcie
dla archiwów Ukrainy

Support Heritage
in Ukraine


za pośrednictwem
Museum & Archives
GALT
szczegóły


Dawne pismo


Archiwum Narodowe
w Krakowie

Instytut Józefa Piłsudskiego


Instytut
Józefa Piłsudskiego
w Ameryce

NOMA

NOMA
Norma opisu materiałów archiwalnych
w archiwach państwowych
dostępna na stronie NDAP

Powszechna Deklaracja
o Archiwach

Słowniki archiwalne

A Glossary

of
Archival and Records
Terminology

SAA
Online Glossary

Online-Lexikon „Terminologie der Archivwissenschaft“
Terminologie der Archivwissenschaft
Online-Lexikon


Portail International Archivistique Francophone


Portail International
Archivistique Francophone
On-Line Glossaire


ICA
Multilingual
Archival Terminology