Na początek października 2021 r. w jednym z najstarszych czeskich klasztorów w miejscowości Želiv (założonym w 1139 r.) planowana jest międzynarodowa konferencja naukowa, pt. „Monasteria abolita. Losy dóbr klasztornych od drugiej połowy XVIII do drugiej połowy XX wieku”, której organizatorami będą także dwie austriackie instytucje, a mianowicie Archiwum Diecezjalne w St. Pölten i klasztor w Göttweig (założony w 1084 r.).
Wywłaszczenia i konfiskaty majątku klasztornego (ruchomego i nieruchomego), to zjawiska, które towarzyszą niemal przez całe dzieje instytucji monastycznych Kościoła katolickiego. Tego typu działania podejmowane były zarówno wobec pojedynczych zakonów, jak w przypadku templariuszy z początku XIV wieku, jak i wobec wszystkich wspólnot zakonnych, jak w czasach reform józefińskich w monarchii austriackiej, czy też w Prusach zarówno na początku XIX w., jak i podczas tzw. Kulturkampf, czy wreszcie w 1950 r. w komunistycznej Czechosłowacji. Efektem tych przedsięwzięć były zawsze (poza przymusowym zaprzestaniem działalności wspólnot), rozległe transfery wszelkiego rodzaju dóbr, a w tym książek, dzieł sztuki oraz wszelkich innych zbiorów. Tym aspektom sekularyzacji i konfiskat przede wszystkim ma być poświęcona konferencja.

Obrady konferencja odbywać się będą w ramach dwóch głównych blokach tematyczno-chronologicznych. Pierwszy obejmować będzie okres od końca XVIII do końca XIX wieku, drugi zaś będzie koncentrować się na XX wieku.
Blok I dotyczyć będzie przede wszystkim reform terezjańskiej, a zwłaszcza józefińskiej, które oznaczały znaczną ingerencję w życie zakonów monarchii habsburskiej. W ich wyniku zerwane zostały wielowiekowe kontakty z ośrodkami klasztornymi poza monarchią, a reformy wpłynęły na znacznie zmniejszenie się liczby mnichów i ich edukację. Efektem stało się bowiem zniesienie wielu klasztorów w latach 80. XVIII wieku. Reformy józefińskie nie miały jednak na celu sparaliżowania życia duchowego, przeciwnie, ich zadaniem miało być wzmocnienie świeckiej administracji kościelnej. Jednak do tego wzmocnienia potrzebne były fundusze i ludzie. Jedne i drugie planowano osiągnąć poprzez zniesienie klasztorów, przesunięcie ich duchowieństwa do administracji parafialnej i licytację majątków zakonnych, aby zyskać potrzebne środki finansowe. Na początku XIX w., po przegranej wojnie z Napoleonem, władze pruskie postanowiły zdobyć biezbedne fundusze poprzez konfiskatę dóbr klasztornych. Niemal 70 lat później nastąpiła kolejna fala sekularyzacji w ramach tzw. Kulturkampfu w ramach nowopowstałego cesarstwa Niemieckiego, w ramach którego Otto von Bismarck ograniczył m.in. wpływ Kościoła katolickiego na oświatę, wprowadzając nadzór państwowy. Ta sama fala ideologiczna rozprzestrzeniła się w Austrii w tym samym czasie pod hasłem „Z dfala od Rzymu”. I znowu klasztory zostały zniesione, a ich majątki wyprzedane.
Blok II, którego tematem będą działania reżimów narodowo-socjalistycznego i komunistycznego, zajmujących w zasadzie identyczne postawy w stosunku do wspólnot religijnych Kościoła katolickiego, co przejawiało się prześladowaniami mnichów i mniszek, likwidacją klasztorów i konfiskatą ich majątków. Bogate zbiory historii sztuki zmieniły właścicieli, swą strukturę, sposób prezentacji oraz dalszego ich wykorzystania. Referaty w tym bloku mają skupić się przede wszystkim na potrzebie rozszerzenia dotychczasowych ustaleń badawczych nad losami zabytków ruchomych, których genezę łączy dążenie do zadośćuczynienia za zbrodnie majątkowe Holokaustu, na działania innych reżimów totalitarnych XX wieku, odnośnie właścicieli dóbr kultury, czyli klasztory oraz Czechy, Austrii i w Niemczech.
Organizatorzy najchętniej widzieliby na konferencji referaty dotyczące głównie takich dziedzin, jak: - ogólne (polityczne, prawne, administracyjne) okoliczności konfiskaty mienia religijnego, ze szczególnym uwzględnieniem majątku ruchomego; - losy majątku nieruchomego klasztorów na tle losów zbiorów klasztornych; - poziom ideologiczny i propaganda; - władze, instytucje i konkretne ważne osoby dokonujące konfiskat i odpowiedzialne za nie; - konkretne sposoby wykorzystania / dysponowania zbiorami określonego domu zakonnego; - konsekwencje konfiskat - obecny stan zbiorów (restytucja / scalenie, obecna ich wystawianie / użytkowanie); - procedury metodyczne i pytania badawcze dotyczące losów dóbr klasztornych w XX wieku.
Konferencja jest zaplanowana na trzy dni, od 5 do 7 października 2021 r. Zgłoszenia należy przesyłać do 17 stycznia 2021 r. na adres e-mail: Adres poczty elektronicznej jest chroniony przed robotami spamującymi. W przeglądarce musi być włączona obsługa JavaScript, żeby go zobaczyć.
Językami konferencji będą czeski, niemiecki, a wszystkie referaty będą na oba języki tłumaczone.

Więcej

CfP: Konference “Monasteria abolita. Osudy klášterních statků od 2. poloviny 18. do 2. poloviny 20. století”, Želiv 5.–7. 10. 2021

oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław O/Jelenia Góra