Na stronie Archiwum Państwowego Obwodu Żytomierskiego w Żytomierzu – wystawa dokumentów związanych z powstaniem w dniu 17 września 1925 r., w okręgu wołyńskim ówczesnej Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, Polskiego Rejonu Narodowego im. Juliana Marchlewskiego.

Kończący wojnę polsko-bolszewicką traktat ryski (18 marca 1921 r.) pozostawił poza wschodnią granicą II Rzeczypospolitej około miliona Polaków, w tym zwarte skupiska w okolicach Żytomierza. Z inicjatywy i z zamysłu polskich komunistów, w tym Feliksa Dzierżyńskiego, Feliksa Kona i Juliana Marchlewskiego, ok. 100 km na zachód od tego miasta, wokół miasteczka Dołbysz (w 1926 r. przemianowanego na „Marchlewsk”), powstał polski rejon narodowościowy, nazywany Marchlewszczyzną na cześć zmarłego w marcu 1925 r. Juliana Marchlewskiego. Miał być swego rodzaju zaczątkiem przyszłej Polski bolszewickiej – eksperymentem na szczęście nieudanym, opłaconym jednak, w realiach Rosji stalinowskiej, wielkim cierpieniem tysięcy ludzi.

Polski Rejon Narodowy został zlikwidowany 17 sierpnia 1935 r. Ludność poddano represjom politycznym – wiele osób, zwłaszcza inteligencji, w ramach czystek stalinowskich rozstrzelano lub zesłano do łagrów, a w ciągu kolejnych kilku lat do azjatyckiej części ZSRR (w tym do Kazachstanu) wysiedlono ponad 10 000 osób, w dużej części Polaków. Terytorium Marchlewszczyzny zostało podzielone pomiędzy pięć sąsiednich rejonów.

Wystawione Dokumenty (pdf)

Źródło: 

Державний архів Житомирської області 

oprac. Edyta Łaborewicz
AP Wrocław O.Legnica