W dniach 25-26 kwietnia 2024 r. odbyła się w Warszawie konferencja zorganizowana przez Archiwum Akt Nowych – jego Oddział VI archiwów społecznych. Tematem były „Archiwa Kościołów i Związków Wyznaniowych w Polsce od 1918 roku do dnia dzisiejszego”. Obrady miały miejsce w kamienicy na Rynku Starego Miasta – siedzibie Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. Zgromadziły wielu zainteresowanych, w tym autorów 30 referatów

fot. Anna Laszuk

Wszystkie przewidziane w programie referaty zostały zaprezentowane w sześciu sesjach. Pierwszego dnia obrad przedstawiono: I. Źródła archiwalne do badań religioznawczych w zbiorach państwowych;II. Archiwa Diecezjalne iIII. Archiwa Zgromadzeń Zakonnych. Drugiego dnia można było poznać: IV. Archiwa Kościołów Starokatolickich i Kościołów Sui Iuris, V. Archiwa Kościołów Protestanckich i VI. Archiwa Niechrześcijańskich Związków Religijnych. Mimo dość jednolitych tytułów sesji oraz wygłoszonych wystąpień, prelegenci mówili, na szczęście, nie tylko o archiwach i dokumentacji istniejącej, zaginionej, zniszczonej, poszukiwanej… Przekazali też wiele informacji o funkcjonowaniu nie tylko kościołów i związków wyznaniowych, lecz także państwa i jego struktur, o zwyczajach, zasadach, o ludziach zasłużonych najczęściej pozytywnie. Przez dwa dni w sali im. Joachima Lelewela brzmiało echo różnorodności religijno-narodowej, a w kuluarach w czasie przerw odbywały się dyskusje o tym, co z tej różnorodności zostało, jak się tym zajmować i zadbać o to, co powstaje obecnie.

Głos badaczy wybrzmiał w wystąpieniu Elżbiety Przybył-Sadowskiej i Piotra Czarneckiego, pracowników Instytutu Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrzących na archiwa oczami użytkownika i jednocześnie gromadzących własne zbiory dokumentacyjne. O przydatności archiwaliów wytworzonych przez podmioty państwowe i społeczne mówili Zbigniew Króli Adam Dąbrowski z Archiwum Akt Nowych.Jan Żaryn przedstawił kilka wątków badawczych na bazie archiwaliów służb bezpieczeństwa. Trzy archiwa diecezjalne, o różnej historii i stanie (nie)zachowania, przedstawili ks. Roman Romuald Kufel, Karol Kubicki i ks. Andrzej Dawidziuk. Inicjatywę Archiwum Historycznego Kościoła na Syberii, powstała po jego odrodzeniu w latach 90. XX w., omówił Stanisław Koller.
Różnorodność organizacji, dziejów i zasobów archiwów zakonnych, sięgających nieraz poprzednich wieków, przedstawiona została w ciekawy i indywidualny sposób przez s. Jadwigę Kupczewską, ks. Romana Majkę CSMA, o. Krzysztofa Dorosza SJ, ks. Jana Pietrzykowskiego SDB, Szymona Sułeckiego iAdriana Cieślika. Ostatni referat,s. Margarity Brzozowskiej OSBSam, pokazywał na konkretnych przykładach komplementarność dokumentacji zachowanej w zasobie instytucji państwowych i kościelnych – żadnego z takich repozytoriów rzetelny badacz nie może pomijać. Wystąpienie to, i cały pierwszy dzień zakończyło zaproszenie do korzystania z zasobu archiwów kościelnych.
Drugiego dnia obrad prezentowano zmienność dziejową mniej rozpowszechnionych obrządków i wyznań, których przedstawiciele z tym większą dumą pokazywali, co się udało ocalić i o co przychodzi im dbać. Zebrani mogli zobaczyć fotografie nie tylko archiwaliów, ale i cennych zbiorów bibliotecznych, zabytków oraz osób zasłużonych dla ich rozwoju i ratowania. Do nieuczęszczanych miejsc mariawitów zabrał zebranych Artur Jemielita. O otwartości Ormian Polskich mówiła Hanna Kopczyńska-Kłos, a najnowsze dokumenty Kościoła greckokatolickiego pokazali ks. Mateusz Demeniuk i br. Roman Lepak OSBM.
Zagadnienia archiwalne były okazją do przedstawienia także różnych historii, sposobów na funkcjonowanie i wzajemnego wspierania się oraz zachowanego dziedzictwa kulturalnego protestantyzmu w Polsce, o czym mówili ks. bp. Waldemar Pytel, Leszek Jańczuk, Krzysztof Bandoła-Skierski, Jan Mironczuk, ks. Zbigniew Kamiński i Tadeusz Władysław Świątek.
W czasie ostatniej sesji najmniej mówiono o archiwach wyznaniowych, powracano do zasobu archiwów państwowych, gdzie są przechowywane dokumenty wspólnot wyznaniowych (Małgorzata Duras) i przeprowadzane liczne kwerendy głównie genealogiczne (Witold Wrzosiński). Poruszono problemy nikłego zachowania, nie zawsze w dobrym stanie, archiwaliów żydowskich (Remigiusz Sosnowski) i muzułmańskich (Artur Konopacki). Ostatnie wystąpienie, Przemysława Skrzyńskiego, dotyczyło początków wspólnot buddyjskich, w tym problemów z ich rejestracją w PRL. Nie pokazywał zasobów archiwalnych, ale realia funkcjonowania nowych wspólnot.
Mimo udziału w konferencji licznych uczestników, bogactwo poruszonych wątków może zainteresować wielu innych odbiorców, warto więc przekazywać je dalej. Zapowiedziano publikację materiałów konferencyjnych, w której będzie więcej treści, o czym zapewniał niejeden prelegent. Będą też udostępnione nagrania wystąpień.

Program konferencji (pdf)

Anna Laszuk
NDAP