Berlińska Fundacja Topographie des Terrors przygotowała wystawę „Chłodnym okiem - Ostatnie zdjęcia rodzin żydowskich z getta w Tarnowie”. Celem Fundacji, założonej w 1992 roku, jest upowszechnianie wiedzy historycznej o narodowym socjalizmie i jego zbrodniach oraz zachęcanie do aktywnej dyskusji nad tą historią, w tym jej konsekwencjami po 1945 roku. Ponadto Fundacja pełni rolę doradczą dla kraju w istotnych kwestiach polityki historycznej.
Wystawa przedstawia zdjęcia osób z getta żydowskiego w Tarnowie  w Generalnym Gubernatorstwie wykonane przez Rudolfa Dodensdorfa. Pod koniec 1941 r. dwóch wiedeńskich naukowców opracowało projekt „badania typowych Żydów wschodnich”.  Sfotografowano wówczas ponad sto rodzin żydowskich, łącznie 565 mężczyzn, kobiet i dzieci, w okupowanym przez Niemców Tarnowie w marcu 1942 roku. Spośród nich tylko 26 przeżyło Holokaust i było później w stanie o nim napisać. Zachowały się zdjęcia i krótkie biografie pomordowanych.
Dwaj kuratorzy berlińskiej wystawy, która będzie pokazywana do 11 kwietnia 2021 r., w ramach przeprowadzania naukowej kwerendy w archiwach, dotarli również do Kreisarchiv Osterholz, w którym przechowywana jest spuścizna fotograficzna znanego fotografa z Worpswede Rudolfa Dodenhoffa (1917-1992).

Urodzony w Worpswede Rudolf Dodenhoff był właścicielem znanego atelier  fotograficznego w tzw. wiosce artystów. Po jego śmierci w  1992 r. fotograf Dieter Weiser przejął studio fotograficzne, a w 1999 r. sprzedał zbiór zdjęć wraz z inwentarzami zdjęć do archiwum okręgowego.
Konieczne były badania historyczne, aby móc poprawnie przypisać zdjęcia Rudolfa Dodenhoffa do różnych epok i tematów, a tym samym zebrać cenne spostrzeżenia na wystawę w Berlinie. Zdjęcia krajobrazowe Dodenhoffa w Worpswede są dobrze znane, niektóre kolorowe, ponieważ prowadził on pierwsze laboratorium fotografii kolorowej w północnych Niemczech. Ale co przywiodło go do Krakowa w 1942 roku? Z okazji wystawy w Berlinie, archiwista z Osterholz Gabriele Jannowitz-Heumann kontynuował badania.

Rudolf Dodenhoff w 1939 roku trafił do renomowanego Państwowego Instytutu Techniki Fotograficznej w Monachium, gdzie uzyskał dyplom fotografa w 1941 roku. Wielu absolwentów tej szkoły, na przykład Peter von Zahn, służyło na jako fotoreporterzy wojenni co w przypadku Dodenhoffa nie było możliwe ze względu na poważny uraz płuc. Izba Kultury Rzeszy (Gaupresseamt) wysłała go do okupowanego przez Niemców Krakowa jako reportera. Pracował tam w "Centralnym Biurze Filmu i Obrazu" dla magazynu "Das Generalgouvernement".
Ponadto Dodenhoff otrzymał specjalne zadanie. W toku badań higieny rasowej, dwóch naukowców - antropologów dr. Dora Kahlich-Könner (1905-1970) i Dr. Elisabeth Fliethmann (1915-1987) - z Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, zajmowały się badaniami rasowymi osób w getcie żydowskim w Tarnowie. Dodenhoff został przydzielony jako fotograf do pracy z obiema antropologami. Jego zadaniem było fotografowanie żydowskich mężczyzn w typowych pozycjach głowy i wychwytywanie w wyglądu tego, co określano jako „żydowskość”.
6 września 1942 roku Dr. Fliethmann pracę wykonana przez Dodenhoffa określiła w następujący sposób: „Z artystycznego punktu widzenia zdjęcia są bardzo dobre. Ponadto dobry Dodenhoff faktycznie dostarczył nam dowodów na swoją zdolność uchwycenia wyrazu twarzy”. Dodenhoff pracował wówczas z asystentką, którą była Maria Bożena Romanowska, polska technik fotograficzny, którą Dodenhoff poślubił niedługo później w Worpswede.

Współczesny zbiór fotograficzny  Dodenhoffa w archiwum okręgowym w Osterholz, niestety nie zawiera żadnych portretów z getta żydowskiego w Tarnowie, które wykonywał na zlecenie  badań higieny rasowej. Twórcom berlińskiej wystawy skupionym wokół kuratora Dr. Margit Berner (Wiedeńskie Muzeum Historii Naturalnej) nie udało się pokazać żadnego z tych zdjęć. O tym, czy Dodenhoff rzeczywiście je zniszczył, jak można przeczytać w katalogu wystawy, można tylko przypuszczać, ale nie można tego udowodnić. Jest jednak kilka zdjęć Żydów z Tarnowa opatrzonych pieczęcią „Zentralstelle für Film und Bild Krakau „

Więcej: Der kalte Blick. Letzte Bilder jüdischer Familien aus dem Ghetto von Tarnów

Jolanta Leśniewska
AP Płock O/ Kutno