Była  to pierwsza fotograficzna kartoteka policyjna na świecie, która obecnie  tworzy unikalny zbiór fotografii policyjnych powstałych w połowie XIX wieku, a więc w okresie, kiedy fotografia była rzadkością i znajdowała się fazie eksperymentalnej. Fotografie nie przypominają tych, jakie znamy obecnie, czyli lewy profil, prawy profil i en face z neutralnym wyrazem twarzy na tle ścianki z miarką. Fotografie te nie są więc typowo policyjne, a i sfotografowani przestępcy nie tacy pospolici.  
W połowie XIX stulecia w całej Szwajcarii przeprowadzono operację policyjną polegającą na wyłapywaniu wędrowców i bezdomnych, których następnie rejestrowano i zamykano w więzieniach. W okresie od 1852 do 1853 berneński pionier fotografii Carl Durheim na zlecenie Konfederacji Szwajcarskiej  uwiecznił ich  podobizny -   setki bezdomnych i podróżników wędrowców, wśród których znajdowali się także wędrowni wagabundzi  - aktorzy, artyści, cyrkowcy - ludzie wolni z wyboru, nie pasujący do modelu stabilnego społeczeństwa szwajcarskiego. Zbiór tej unikalnej fotografii przechowywany jest w Szwajcarskim Archiwum Federalnym w Bernie i obecnie po digitalizacji ponad 200 fotografii opublikowany został na stronach Wikimedia Commons. Ponadto zbiór dostępny jest również w bazie danych archiwum – Archivdatenbank w systemie scope archiv. W systemie tym wykorzystuje m. in.  Records Management dla długoterminowego przechowywania danych przy zastosowaniu międzynarodowych standardów archiwalnych.

Bardzo ciekawy i intrygujący jest kontekst tego zlecenia. Bezdomność  i wędrowny tryb życia zostały uznane w XIX wieku w Szwajcarii jako duży problemu społeczny. Wpływowa część klasy politycznej tzw. "reformatorów społecznych" uznała "włóczęgostwo" za zjawisko patologiczne, naganne z punktu widzenia moralnego i ekonomicznego, które należy zwalczać w postępowym społeczeństwie. Receptą na marginalizowanie marginesu społecznego miała być regularna praca, stałe zamieszkanie i obowiązek szkolny dla dzieci. Aż do końca XIX wieku były praktykowane w Szwajcarii „polowania na żebraków”, w trakcie których wyłapywane były podejrzane elementy i wydalane poza granice gmin. Jedną z najbardziej prześladowanych grup etnicznych byli Jenisze, koczownicze plemię zamieszkujące zachodnią Europę, określane jako germańscy Romowie.  Im właśnie przypisuje się stosowanie Gaunerzinken, czyli tajnych symboli wywodzących się z czasów średniowiecza, którymi posługiwali się ludzie pozostający poza marginesem społecznym- wędrowcy, żebracy, drobni przestępcy- aby przekazywać sobie w sposób niewerbalny informacje zrozumiałe tylko w swoim kręgu,  a dotyczące możliwości pozyskania schronienia ale także zasobności potencjalnych ofiar, rodzaju zabezpieczeń, grożących niebezpieczeństw i tym podobnych tajnych znaków. Porównaj: SZWAJCARIA: Osobliwości archiwum w Lucernie. W późniejszym okresie metody walki z włóczęgostwem wysubtelniały i były mieszanką  pomocy i przymusu według zasady „Erst verjagt, dann eingebürgert”.
Kolekcja 221 zdjęć jest interesująca nie tylko ze względu na utrwalony materiał dokumentacyjny, ale również ze względu na technikę w jakiej zostały one wykonane. Durheim wykonał swoje fotografie na tzw. papierze solnym, który nasączony roztworem soli kuchennej uczulono następnie azotanem srebra. Odbitki takie wykonywane były stykowo, z negatywów papierowych, kalotypowych. Włóknista struktura papieru zapewniała ziarniste obrazy o gładkich, lekko rozmytych konturach, nadając obrazom niepowtarzalny urok, który dzisiaj można osiągnąć po zastosowaniu skomplikowanych i czasochłonnych zabiegów w programach fotograficznych.  Technika ta stosowana była krótko, a odbitki uzyskane w ten sposób uważane są za rzadkość. Fotografie wykonane na papierze solnym z lat 50-tych XIX wieku do dziś zachowują swój pierwotny wygląd.
Działalność berneńskiego pioniera fotografii  rejestrująca margines społeczny na zlecenie szwajcarskich władz- wbrew pewnie ich intencjom – stanowi dziś wielką wartość informacyjną  oraz powód do dumy z posiadania tak unikatowych materiałów. Ocenę zaś sposobów, w jaki traktowano przedmiotową grupę społeczną, należy pozostawić socjologom i historykom.

Na podstawie:
Wikimedia Commons

Carl Durheims Fahndungsfotografien von Heimatlosen

Jolanta Leśniewska
AP Płock/ O Kutno
Durheim Carl    fotografia   Jenisze  kartoteka policyjna   papier solny  Schweizerische Bundesarchiv    Wikimedia Commons