Dnia 6 marca 2024 r. w czeskim Archiwum Narodowym w Pradze odbyła się prezentacja monografii dr. hab. Tomáša Veličky pt. Archivnictví v meziválečném Československu (1918–1939). Středoevropské kontexty – politika – profesionalizace [Archiwistyka w międzywojennej Czechosłowacji (1918–1939). Konteksty środkowoeuropejskie – polityka – profesjonalizacja]. Książka została wydana pod koniec 2023 roku przez Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytetu Jana Ewangelisty Purkyně w Usti nad Łabą oraz wydawnictwo „Casablanca”.

Książka została oparta na pracy habilitacyjnej Tomáša Veličky, obecnie kierownika Katedry Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii na Uniwersytecie Usti nad Łabą oraz prodziekana ds. międzynarodowych. Według ocen osób, które się z nią zdążyły zapoznać, jest to publikacja fundamentalna, pod wieloma względami stanowiąca znaczący postęp w poznaniu dziejów tej dziedziny wiedzy (i nie tylko) i z pewnością stanie się podstawowym kompendium o historii czeskich archiwów.
Monografia podejmuje tematy pozornie dobrze znane czeskiej historiografii. Jak się jednak okazuje w dotychczasowych badaniach nie wykorzystano wielu kluczowych źródeł, w tym materiałów zagranicznych. Ponadto niektóre istotne kwestie pomijano (np. archiwistyka mniejszości narodowych w Czechosłowacji, co wiąże się z narodową narracją dotychczasowej historiografii archiwalnej), zaniedbując kontekst międzynarodowy rozwoju archiwów czechosłowackich. Prezentowana monografia stara się nadrobić te zaległości. Nie jest klasyczną syntezą, ale raczej próbą prezentacji mało znanych aspektów rozwoju archiwów w międzywojennej Czechosłowacji, które są następnie konfrontowane z dotychczasowymi ustaleniami. Próba ta polega nie tyle na lokowaniu losów danej dziedziny wyłącznie w jej własnych ramach rozwojowych (czyli swego rodzaju „disziplininterne Fachgeschichte” - historii zawodowej w ramach danej dyscypliny), ale raczej w kontekście wydarzeń politycznych i społecznych w Czechosłowacji oraz stanu tej dziedziny w międzywojennej Europie. W ten sposób praca rozmyślnie dystansuje się od często spotykanej organizacyjno-technicznej koncepcji historii archiwów i postrzega ją zgodnie z najnowszymi trendami archiwalno-historiograficznymi w Europie. Praca koncentruje się na trzech kluczowych obszarach. Pierwszym z nich są powiązania między rozwojem archiwistyki a aspektami politycznymi tamtych czasów i ich wpływem na nią. Drugim są kwestie archiwów niepaństwowych, które tworzyły własną unikatową strukturę, a do tej pory były prezentowane – jeśli w ogóle – w oderwaniu i bez świadomości, że część archiwów pozostawała poza systemem. Trzecia sfera zainteresowań dotyczy profesjonalizacji archiwistyki - jej przyczyn, przejawów i konsekwencji. Geograficznie monografia koncentruje się na ziemiach czeskich (czeskich i morawsko-śląskich), w mniejszym stopniu uwzględnia też rozwój archiwów na Słowacji i Rusi Podkarpackiej, ponieważ obszary te borykały się ze specyficznymi problemami archiwalnymi, które w pewnym stopniu różniły się od sytuacji na ziemiach czeskich.
Książka składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy to przegląd dotychczasowej literatury i omówienie metodologii prowadzonych badań. Drugi stanowi podsumowanie rozwoju czechosłowackiej archiwistyki z naciskiem na jej ciągłości i nieciągłości. Trzon pracy stanowią rozdziały III - VI, w których szczegółowo i w szerokim kontekście zaprezentowano tematy, jakie do tej pory były mało zbadane lub też wzbudziły pewne zainteresowanie badaczy, lecz autora przedstawia je w sposób zupełnie nowy. Odnosi się to do rozdziałów III (ideologia i archiwa), IV (archiwistyka komunalna jako swoista rozwojowa paralela archiwistyki państwowej), V (edukacja archiwalna) i VI (identyfikacja archiwistów jako stanu społeczno-zawodowego).
Prezentacji dokonali przedstawiciele Uniwersytetu w Ústí nad Labem: dziekan Wydziału Historycznego Václav Drška oraz jego poprzedniczka Michaela Hrubá, którzy umiejscowili powstanie monografii w kontekście budowania nauczania historii na tym wydziale. Następnie głos zabrał Ivan Hlaváček, emerytowany profesor Uniwersytetu Karola w Pradze, omawiając monografię Velički w bardziej ogólnym kontekście historii archiwistyki. Wreszcie sam Tomáš Velička przedstawił szczegółowo motywację, koncepcję, strukturę i wyniki swojej pracy.

Źródła:

Národní archiv: Archivnictví v meziválečném Československu

Národní archiv: Prezentace monografie Tomáše Veličky Archivnictví v meziválečném Československu (1918–1939)

Knihy Dobrovský: Archivnictví v meziválečném Československu (1918-1939)

oprac. Ivo Łaborewicz
AP Wrocław O. Jelenia Góra