Zarówno w Polsce jak i w Niemczech, ten rok znaczy kolejne, okrągłe rocznice związane z wydarzeniami z niedawnej przeszłości - 50 rocznica budowy muru berlińskiego w Niemczech, w Polsce 30 rocznica podpisania porozumień sierpniowych. Na liście projektu UNESCO „Memory of the World“ znalazło się 14 obiektów archiwalnych (dokumenty, filmy, fotografie) dotyczących muru berlińskiego, od jego budowy w 1961, poprzez jego ofiary i upadek, a także traktat Dwa plus cztery, który otworzył drogę do zjednoczenia Niemiec i słynna notatka Günter Schabowskiego rzecznika rządu, który w wywiadzie telewizyjnym z 9 listopada 1989 wygłosił oświadczenie, że „...wydano dziś zarządzenie pozwalające każdemu obywatelowi NRD wyjechać z kraju”.
W pejzażu historycznym Berlina wydarzenia te, są ciągle żywe i stanowią temat inspiracji nie tylko dla historyków i świadków, ale także dla artystów. Berlińska grupa teatralna „Rimini Protokoll” przy współpracy z Bundesbeauftragte für die Stasi-Unterlagen (BSTU) zrealizowała projekt artystyczny oparty o zachowane w archiwach STASI nagrania i dokumenty, w postaci spektaklu akustycznego, zatytułowanego „50 Aktenkilometer – ein begehbares Stasi-Hörspiel“. Realizacja projektu poprzedzona była półroczną kwerendą protokołów i nagrań dźwiękowych z podsłuchów i rewizji oraz zbieraniem wspomnień świadków. Nie jest to jednak zwykłe słuchowisko, którego możemy posłuchać w domowym zaciszu. To aktywna forma artystyczna – coś jak performens. Słuchacz wyposażony w telefon komórkowy i słuchawki porusza się po centrum Berlina z mapą w ręku, na której zaznaczono ponad 100 miejsc, w których można odsłuchać autentyczne nagrania operacyjne STASI oraz poruszające relacje świadków, którym towarzyszą np. dźwięki zatrzymującego się z piskiem opon samochodu policyjnego, czy propagandowych pieśni wykonywanych z orkiestrą symfoniczną. Są tam równie nagrania z rewizji dokonywanych w prywatnych mieszkaniach, rozmowy telefoniczne prowadzone przez funkcjonariuszy podczas czynności operacyjnych, przesłuchania podejrzanych politycznie. Słuchacze w czasie tego swoistego spektaklu otrzymują SMSy z wskazówkami, ostrzeżeniami i pytaniami. Telefon służy nie tylko jako przekaźnik informacji i nagrań, ale również służy do śledzenia słuchacza. W ten sposób uczestnik śledzi tamte wydarzania i jednocześnie jest śledzony, aby chociaż trochę poczuć atmosferę tamtych czasów. Odsłuch poszczególnych nagrań nie jest przypadkowy- powiązane są one z miejscem, w którym się rozegrały. Uczestnicy swobodnie mogą kreować kształt odbioru poprzez kolejność poruszania się po mieście. Mogą również identyfikować miejsca związane z tamtymi wydarzeniami, które dzisiaj w przestrzeni miasta pełnią zupełnie inną funkcję.
Podobne formy przekazu historii, oparte na wykorzystaniu autentycznych dokumentów w formie dźwiękowej, połączone z empatycznym wciąganiem uczestników w przedstawiane wydarzenia, nie są nowością. Projekty dotyczące nazizmu realizowane były już w Austrii - Audioweg Gusen“ Christiana Mayer i w Monachium -„Memory Loops“ Michaela Meliána.
Dziś „uzbrojeni” w dużo doskonalszą technikę i jej gadżety możemy snuć tylko przypuszczenia, co by było gdyby ówczesne służby bezpieczeństwa wyposażone byłe w podobne urządzenia. Tym, którzy do 31 października nie wybierają się do Berlina, pozostaje np. obejrzenie nagrodzonego Oskarem w 2006 roku niemieckiego filmu „Życie na podsłuchu”, w sposób nieco przewrotny pokazujący mechanizmy działania tego systemu.

Więcej:
Dokument aus dem Bundesarchiv von UNESCO zum Welterbe erklärt
Rimini Protokoll. Du bist nicht allein!

oprac. Jolanta Leśniewska
AP Oddział Kutno

Jedną z najmłodszych instytucji archiwalnych na Słowacji jest z całą pewnością Archiwum Instytutu Teatralnego, które powołano dożycia 27 września 2002 r. decyzją Departamentu Archiwów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Geneza tego archiwum sięga jednak początki lat 50-tych XX w., gdy systematyczne gromadzenie dokumentacji dotyczącej historii teatru na Słowacji rozpoczęło dziejesz Słowackie Muzeum Narodowe w Bratysławie.
Archiwum Instytutu Teatralnego gromadzi, opracowuje naukowo i udostępnia dokumenty archiwalne wytworzone przez teatry i związane z kulturą życia teatralnego na Słowacji. Jego zbiory składają się z dokumentów pisanych i wizualnych, posiadających ogromną wartość historyczną i kulturową, obejmujące początki i historię kultury teatralnej na Słowacji. Latem 2011 r. zbiory te doczekały się specjalistycznej publikacji, którą jest opracowanie autorstwa Rudolfa Hudeca, pt. „Krótki przewodnik po archiwach Instytutu Teatralnego Bratysławie” (oryg.: Krátky sprievodca Archívom Divadelného ústavu), wydany przez „Divadelný ústav v Bratislave” w skromnym nakładzie 400 egzemplarzy (ISBN 978-80-89369-29-4). Książka liczy sobie 120 stron.
Książkę otwiera krótki wstęp, omawiający historię Instytutu Teatralnego, którego podstawowym zadaniem jest prowadzenie kompleksowych badań kultury teatralnej na Słowacji od momentu powstania tu pierwszej sceny zawodowej w 1920 r., jak również zbieranie, opracowywanie i przechowywania dokumentacji z tym związanej. Następnie przedstawiono dzieje samego archiwum, utworzonego w 2002 r. jako odrębny dział w ramach Instytutu. Autor omawia jego obsadę kadrową i proces gromadzenia oraz opracowywania zasobu archiwalnego. Podstawową część publikacji zajmuje spis zespołów i zbiorów archiwalnych, przechowywanych w archiwum teatralnym. Każdy z zapisów posiada stałą strukturę: nazwa zespołu lub kolekcji, daty skrajne, objętość w mb, dane na temat dziejów danej instytucji (lub życiorys osoby), informacje o dziejach zbiorów i sposobie ich opracowania, krótki opis zawartości oraz informacja o wykorzystaniu materiałów w badaniach naukowych. Największa część zbiorów obejmuje spuścizny aktorów, reżyserów, śpiewaków operowych, nauczycieli teatralnych, lalkarzy, tancerzy baletowych i choreografów, twórców librett, dyrygentów, tłumaczy i dramaturgów, historyków teatru, krytyków, teatrologów. Pozostałe materiały dotyczą działalności teatrów i muzeów. Inną dużą część zbiorów stanowią materiały związanych z teatrem urzędów centralnych, wydawnictw i redakcji czasopism, instytucji kulturalnych i różnych organizacji. Zasób archiwum uzupełniają zdjęcia, negatywy, slajdy, plakaty i ulotki, czasopisma, materiały teatrów amatorskich, czy też wspaniała kolekcja tzw. „kopert inscenizacyjnych”, licząca prawie 11.500 jednostek aktowych.
Przewodnik ten przynosi więc wszystkie podstawowe informacje na temat zespołów i zbiorów archiwalnych, i jest nie tylko dokumentacją zgromadzonych materiałów, co przede wszystkim doskonałą pomocą i narzędziem badawczym dla wszystkich miłośników teatru na Słowacji.

Więcej: Divadelný ústav

oprac. Ivo Łaborewicz
AP O/Jelenia Góra

Dnia 22 września 2011 r. odbędzie się w Czechach już 6 konferencja z cyklu „Co po nas pozostanie”, zorganizowania przez praskie Archiwum Narodowe oraz obywatelskie stowarzyszenie CNZ (skrót od tematu konferencji: „Co po nás zbude”). Stowarzyszenie to powstało w 2008 r., choć swymi prapoczątkami sięga roku 2003, a jego głównymi celami są m.in.: podnoszenie poziomu długoterminowego przechowywania dokumentów elektronicznych; udział w przygotowywaniu przepisów prawa dotyczących dokumentacji elektronicznej; wspieranie rozwoju zawodowego personelu kancelarii i archiwów poprzez wymianę doświadczeń oraz organizowania i promowania programów edukacyjnych i seminariów.
Przygotowywana konferencja odbędzie się pod hasłem: „Dokumenty elektroniczne – nowe możliwości, nowe niebezpieczeństwa”. Jej uczestnicy koncentrować się będą na aktualnym stanie używania i przechowywania dokumentów elektronicznych. Poruszone zostaną problemy m.in. związane z tworzoną obecnie elektroniczną dokumentacją medyczną oraz sądową. Referat wprowadzający zaprezentuje działalności Europejskiego Instytutu Norm Telekomunikacyjnych – „ETSI” - (European Telecomunication and Standard Institute), który opracował latem tego roku nowy standard bezpiecznego i długotrwałego przechowywania dokumentów elektronicznych. Pozostałe wystąpienia koncentrować się będą na nowych możliwościach wykorzystania dokumentów elektronicznych, w świetle rozwiązań technicznych, nowych przepisów, jak również nad problemami wynikającymi z powszechności korzystania z dokumentów elektronicznych. Część rozwiązań wprowadzonych w Czechach będzie porównywanych z doświadczeniami w zarządzaniu dokumentami elektronicznymi na Słowacji.
Konferencja odbywać się będzie dwóch blokach tematycznych w dwóch salach wykładowych. Chcący wziąć udział w konferencji mogą zarejestrować się na stronie www.cnz.cz, wypełniając odpowiedni formularz. Opłata konferencyjna wynosi 600 CZK wypłacane w 1000 CZK (z VAT). Konferencja odbędzie się w czwartek 22 września 2011 r. w salach Archiwum Narodowego w Pradze (Národníh archiv Praha – Chodovec), początek o godz. 9:00. Program konferencji dostępny jest na stronie „Elektronické dokumenty - nové možnosti, nová rizika“

ooprac. Ivo Łaborewicz
AP Jelenia Góra

Zbiory prywatne i spuścizny rękopiśmienne osób prywatnych oraz rodów - typu korespondencja, pamiętniki, dokumenty z przebiegu kariery zawodowej lub działalności społeczno –politycznej i inne, są niezwykle cennym uzupełnieniem zbiorów archiwalnych instytucji państwowych i samorządowych przechowywanych w archiwach państwowych. Zbiory i spuścizny nie podlegają obowiązkowi przekazywania ich do archiwów, tak jak jest to w przypadku ustawowo określonych aktotwórców. Jednak żadna z instytucji naukowych czy kulturalnych - archiwum, muzeum, biblioteka nie odmówi sobie przyjemności przejęcia do swoich zbiorów czy zasobów takich akt. Wielokrotnie też prywatne spuścizny stają się przedmiotem rywalizacji pomiędzy nimi. Tylko jednak wola prywatnych aktotwórców lub ich spadkobierców jest decydująca, co do faktu samego przekazania oraz formy w jakiej to nastąpi - dar, depozyt, sprzedaż. Ta dowolność w dysponowaniu zbiorami prywatnymi powoduje często rozproszenie cennych dla poznania historii zbiorów po różnego rodzaju instytucjach zlokalizowanych w miejscach często niezwiązanych z samymi aktotwórcami. Taki stan rzeczy powoduje niejednokrotnie utrudnienia w badaniach historycznych i dostępie do informacji.
Doceniając wagę archiwów prywatnych w kompleksowych badaniach historycznych Österreichisches Staatsarchiv wspólnie z Kommission für Neuere Geschichte Österreichs od czerwca tego roku przystąpiło do realizacji, finansowanego ze środków zewnętrznych, projektu pod nazwą „Kataster der Familienarchive und persönlichen Schriftennachlässe zur österreichischen Geschichte“. KNGÖ to instytucja naukowo- badawcza założona jeszcze w końcu XIX wieku, obecnie działająca w formie prawnej stowarzyszenia, od ponad 100 lat zajmująca się upowszechnianiem wiedzy o nowożytnej historii Austrii i panowaniu dynastii Habsburgów. Ramy czasowe projektu obejmują okres od 1526 do 1918 roku. Wyznacza je więc moment zdobycia hegemonii dynastii w Europie, czyli objęcia przez Habsburgów- rodu pozyskującego kolejne terytoria i wpływy w wyniku małżeństw dynastycznych w myśl zasady Cesarza Maksymiliana I "Bella gerant alii, tu, felix Austria, nube" – Czech i Węgier po bitwie pod Mohaczem, i z drugiej strony rozpad monarchii po I wojnie światowej.
Projekt ma na celu sporządzenie wykazu zespołów archiwów rodowych i poszczególnych osób o szczególnym znaczeniu dla historii Austrii i innych terytoriów pod panowaniem dynastii Habsburgów. Obejmuje on wszystkie instytucje przechowujące tego typu zbiory od archiwów państwowych po muzea, biblioteki i inne instytucje- teatry, uczelnie itp. czy archiwa prywatne. Podobny charakter miała wydana w 1993 roku publikacja „Verzeichnisses der schriftlichen Nachlässe in den Bibliotheken und Museen der Republik Österreich“ autorstwa Gerharda Rennera.
Pierwszy etap prac uwzględniać będzie przechowawców z terenu republiki Austrii i południowego Tyrolu (Włochy), a następnie instytucje na terytoriach związanych z panowaniem habsburskim, a wiec Niemcy, Belgię, Włochy i kraje dawnej monarchii austro – węgierskiej, a więc i Polskę .
Wyniki prac zostaną opublikowane w formie wydawnictwa KNGÖ, a następnie udostępnione w Internecie. Realizacji projektu oraz problemom związanym z ochroną i opracowaniem spuścizn i archiwów rodowych poświęcony będzie najbliższy, kolejny tom cyklicznego wydawnictwa „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs”.

Na podstawie: Kommission für Neuere Geschichte Österreichs oraz Österreichisches Staatsarchiv

Opracowała Jolanta Leśniewska
AP O/Kutno